مقدّمه
بسم الله الرّحمن الرّحیم
تفسیر قرآن ، یکی از علومی است که همراه با علم قرائات ، تجوید و تاریخ قرآن سابقه آن تا عصر پیغمبر (ص ) کشیده می شود . از دیرباز تاکنون کوششهای گسترده و طاقت فرسایی پیرامون ((تفسیر)) انجام پذیرفته و می پذیرد و هر یک از عالمان و اندیشمندان به فراخور توان خویش در این راه کوشیده و تفاسیر متعددی را به رشته تحریر درآورده اند .
در تفاسیر مختلف ، مباحث ادبی ، اختلاف قرائت ، شأن ، نزول آیات ، بیان آیات ، شرح آیات الاحکام ، بحثهای اخلاقی ، کلامی ، عرفانی ، حکمی ، اجتماعی و سیاسی دیده می شود . هر یک از مفسرین در اثر خود یک یا چند باب از مباحث فوق را آورده‌اند . آنها به تناسب درکی که از پرده از روی اسرار این کتاب الهی بردارند ، چون در حقیقت تفسیر به معنای برداشتن پرده از آیات الهی است . حضرت امام (س ) می فرمایند : ((به طور کلی معنی تفسیر کتاب آن است که شرح مقاصد آن کتاب را بنماید ؛ و نظر مهم به آن ، بیان منظور صاحب کتاب باشد . این کتاب شریف ، که به شهادت خدای تعالی کتاب هدایت و تعلیم است و نور طریق سلوک انسانیت است ، باید مفسر در هر قصه از قصص آن ، بلکه هر آیه از آیات آن جهت اهتداء به عالم غیب و حیث راه نمایی به طریق سعادت و سلوک طریق معرفت و انسانیت را به متعلم بفهماند . مفسر وقتی مقصد از نزول را بما فهماند مفسر است ، نه سبب نزول به آن طور که در تفاسیر وارد است (1))) .
امام (س ) با این بینش و اندیشه کوشیده اند تا مقاصد قرآن را در آثار و سخنان خود بیان کنند و راهی برای تربیت نفوس فراهم آورند . به همین دلیل ایشان به تناسب از روشهای مختلف تفسیر سود جسته و در برخی از آن روشها ، گوی سبقت از دیگران ربوده اند . حضرت امام (س ) تلاش کرده اند تا با رفع حجاب از اسرار قرآن مقاصد آن را برای جویندگان حقیقت روشن نمایند .
روح قرآن و الهام از این صحیفه نورانی و مائده آسمانی در سراسر تاءلیفات و سخنان و اعمال ایشان بارز و آشکار است ، اما آثار خاص امام (قدس سره ) در پیرامون فهم قرآن را می توان به چند دسته تقسیم کرد : تفسیر کامل تعدادی از سوره های قرآن ، تفسیر آیات الاحکام در آثار فقهی و اصولی ، تفسیر برخی از آیات بطور پراکنده و به تناسب مباحث ، تطبیق و استشهاد به آیات قرآن در موارد مختلف در زمینه های عرفانی و اخلاقی و سیاسی و اجتماعی .
مؤ سسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س ) بنا به رسالتی که بر عهده دارد مصمم است تمامی آثار تفسیری و قرآنی حضرت امام (س ) را به علاوه دیدگاههای ایشان راجع به قرآن ، به صورت مجموعه های منظم و منسجمی منتشر سازد ، و تفسیر سوره حمد اولین اثر از این مجموعه هاست که در اختیار علاقمندان قرار می گیرد .
روش تفسیری امام (س ) در مواردی که یک سوره را بطور کامل تفسیر کرده اند . روش عرفانی و تربیتی است ، زیرا ایشان قرآن را دربردارنده معارف و مربی انسان می دانند ، این روش در برخی از آثار گذشتگان نیز دیده می شود که آثار تفسیری خود را به روش حکمی و عرفانی و اخلاقی نگاشته اند ، مانند تاءویلات القرآن عبدالرازق کاشانی ، کشف الاسرار میبدی ، تفسیر سوره حمد ، و اعجازالبیان فی تاءویل القرآن اثر صدرالدین قونوی و تفسیر القرآن الکریم اثر صدرالمتاءلهین شیرازی .
تفسیر امام بر ((فاتحه الکتاب )) مشحون از نکات دقیق و لطافتهای عرفانی است که این اثر را در جایگاهی برتر و بالاتر و از یک اثر مقتبس از دیگران قرار می هد ، این روح بزرگ قرآن شناش زمان ماست که این حقایق را دریافت کرده و به خامه قلم و بیان درآورده است و مقایسه بین تفسیر امام پیرامون ((سوره حمد)) با دیگران آثار مفسران اهل نظر و عرفان این حقیقت را بر اهل معرفت آشکار می سازد که مجال شرح بسط آن نیست .
با توجه به جایگاه و اهمیت آثار امام (س ) در زمینه قرآن در قدم اول مجموعه آثار ایشان را در تفسیر ((سوره حمد)) چنانکه اشاره شد در این رساله گرد آورده ایم . و همچنین به این دلیل که آنچه تاکنون به عنوان تفسیر حمد از حضرت امام (س ) انتشار یافته و شهرت گرفته است ، فقط دروس تفسیر ایشان است که در سال 58 افاضه فرموده اند ، و این دروس فقط بحث ((بسم الله الرحمن الرحیم )) و الحمد را آن هم نه به کمال دربر دارد لذا بسیاری از افراد گمان کرده اند که تمامی اثر امام در پیرامون ((سوره حمد)) به همین اندازه است . کتاب حاضر در جهت اصلاح چنین برداشتی ، در چهار بخش تنظیم یافته است تا مجموعه کاملی از آثار امام (س ) در پیرامون حمد در اختیار جویندگان معارف قرآنی قرار گرفته باشد .
بخش اول : تفسیر موجزی است از سوره حمد که در کتاب گرانسنگ ((سرالصلاه )) به مناسبت بحث قرائت آمده است ، این اثر در سال 1358 ه ق (1318)نگاشته شده است .
بخش دوم : تفسیری است که می توان آن را تفصیل و تبیین تفسیر حمد ((کتاب سرالصلاه )) دانست که در سال 1361 ه ق
(1321 ه ش ) به مناسبت بحث قرائت در کتاب ((آداب الصلاه )) نگاشته اند .
بخش سوم : مجموعه پنج جلسه درس تفسیر ایشان است که در سال 1358 شمسی از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران پخش گردید و با بیماری حضرت امام (س ) و مخالفتهای برخی از مقدسین که مخالف طرح این نوع سخنان بودند برای همیشه تعطیل گردید و طالبان و تشنگان معارف را از آن محروم کرد . این بخش با نهایت ، وسواس ویرایش شده ، تا تغییری در کلام ایشان بوجود نیاید و به همین دلیل از تغییر لحن گفتاری به نوشتاری نیز استفاده نکرده ایم ، فقط در جهت فهم بهتر عبارات ایشان برخی تغییرات و اضافات را انجام داده ایم که از آن گریزی نبود .
بخش چهارم : فرازهای پراکنده ای است که در معنی ((بسم الله )) و دیگر فقرات سوره حمد در آثار مکتوب و شفاهی ایشان وجود داشته است . لازم است اشاره شود پاره ای از مطالب این قسمت از آثار مکتوب امام به زبان عربی انتخاب شده است که به لحاظ حفظ امانت ، عین متن عربی آن با حروف سیاه آورده شده و ترجمه فارسی که ذیل آن با حروف نازک آمده توسط تنظیم کنندگان این مجموعه صورت گرفته است . ناگفته نماند برخی از موارد این قسمت جنبه تطبیق و یادآوری و پند و موعظه را دارد ((و از تفسیر)) به معنای مرسوم آن خارج است ولی درج آن ، به جامعیت مورد نظر کمک می نماید .
در تنظیم این اثر نیز مانند دیگر آثار منتشره از سوی مؤ سسه تنظیم و نشر آثار امام کوشیده ایم ، حواشی حضرت امام (با ستاره مشخص شده ) ، پاورقی ، ترجمه متون عربی و فهارس لازم آورده شود ، تا محققین و صاحبنظران ارجمند با سهولت بیشتری از این مجموعه بهره مند شوند . امید است پرتو انوار فروغ این هدایت گر ((ناس )) روشنی بخش دلهای طالبان اسلام ناب گردد و روح مطهر این مفسر فرزانه در جوار قرب الهی ، آرام و مطمئن ، شاهد جلوه های روزافزون حضور قرآن در صحنه حیات پرعزت مسلمین باشد .
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
این مطلب را در شبکه های اجتماعی به اشتراک بگذارید ...
