عالم خلوص و اخلاص و اقسام آن

باید دانست که وصول بدین مقامات و درجات بدون اخلاص در راه حقّ صورت نبندد و تا سالک به منزل مخلّصین نرسد کشف حقیقت چنانکه باید برای او نخواهد شد .

بدانکه اخلاص و خلوص بر دو قسم است : اول : خلوص دین و طاعت از برای خدای تعالی . دوم : خلوص خود را از برای او . و دلالت بر اوّل دارد کریمه شریفه : وَ مَا امِرُوا الا لِیَعْبُدُوا اللهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ [29] و بر دوم دلالت دارد کریمه شریفه : الا عِبادَ اللهِ الْمُخْلَصینَ [30] و حدیث نبوی مشهور : من أخلص لله أربعین صباحا ظهرت ینابیع الحکمه من قلبه إلی لسانه [31] دلالت بر قسم دوم دارد . یعنی کسی بدین مرحله می رسد که خود را برای خدای تعالی خالص کند .

و توضیح این اجمال آنکه : خداوند تعالی همانطور که صلاح را در قرآن کریم در بعضی از مواضع استناد به عمل داده است کقوله تعالی : مَنْ عَمِلَ صالِح [32] یا : عَمِلَ عَمَلا صالِح [33] یا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ [34] و در بعضی از مواضع آن را استناد به ذات انسان داده است کقوله تعالی : إنَّهُ مِنَ الصّالِحینَ [35] یا : وَ صالِحُ الْمُؤْمِنینَ [36] همچنین اخلاص و خلوص را گاهی مستند به عمل دانسته و نسبت به آن داده است و گاهی مستند به ذات . بدیهی است که تحقّق اخلاص در مرتبه ذات موقوف است بر اخلاص در مرتبه عمل یعنی تا کسی در یکایک از اعمال و افعال و گفتار و سکون و حرکت خود اخلاص به عمل نیاورد به مرحله اخلاص ذاتی نائل نخواهد شد . قال عزّ من قائل : الَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصّالِحُ یَرْفَعُهُ [37] به ارجاع ضمیر مستتر فاعل «یرفع» به سوی «العمل الصالح» و معنی چنین می شود : «العمل الصّالح یرفع الکلم الطّیّب» .