مقام توجه به عالم کثرت در عین شهود عوالم ربوبی

نوشته اند : از یکی از مجذوبین که به نام بابا فرج الله مجذوب بوده و جذبه الهیّه دامنگیرش شده بود سؤال کردند که دنیا را برای ما توصیف کن . در پاسخ گفت : از آن وقت که من چشم گشودم دنیا را ندیده ام تا اکنون برای شما توصیف کنم [22] .

از این شهود در ابتدا که هنوز قوّت نیافته است تعبیر به “حال” می نمایند و در این موقع غیر اختیاری سالک است ولی در اثر شدّت مراقبت با توفیقات الهیّه از حال گذشته به «مقام» می رسد و در این موقع اختیاری سالک است . بدیهی است سالک قوی آن کسی است که در عین شهود این احوال متوجّه عالم کثرات بوده و هر دو عالم را اداره نماید . و این مرتبه بسیار عالی و رفیع است و دسترسی به آن در نهایت صعوبت ، و شاید اختصاص به انبیاء و اولیاء و هر کس را که خدا بخواهد ، داشته باشد ، چون در عین اشتغال به نعمت لی مع الله حالات لا یسعها ملک مقرّب [23] جلوات و ظهورات انَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ [24] از ایشان هویدا و ظاهر می گردد .

اگر کسی گوید که این مناصب اختصاصی بوده و وصول به این ذروه از معارف الهیّه منحصرا راجع به انبیاء عظام و ائمّه معصومین – صلوات اللّه و سلامه علیهم اجمعین – است و دیگران را به هیچ وجه من الوجوه بدان راه نیست ؛ در جواب گوئیم : منصب نبوّت و امامت امری است اختصاصی ، ولی وصول به مقام توحید مطلق و فناء در ذات احدیّت که تعبیر از او به ولایت می شود ابدا اختصاصی نیست و دعوت انبیاء و ائمّه علیهم السلام امّت را بدین مرحله از کمال است . حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله امّت خود را دعوت فرموده اند که به آن جائی که پای خود را گذارده اند پا گذارند و این مستلزم امکان سیر به آن مقصد است و الا لازم می آید دعوت لغو باشد . لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ اسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُوا اللَهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَهَ کَثیر [25]